Araklı İlçe Merkezindeki Yer Adlarını Yeniden Ele Almak

ARAKLI

ARAKLI İLÇE MERKEZİNDEKİ YER ADLARINI 

YENİDEN ELE ALMAK:

Mehmet Akif Bal

 

1953 yılında Sürmene’den ayrılarak ilçe olan ve giderek büyüyen Araklı ilçe merkezindeki sokak ve cadde adları bu büyümeye paralel şekilde çoğalmıştır. Araklı ilçe merkezi günümüzde 162 sokak, 18 cadde ve 2 bulvardan oluşmaktadır. Fakat Araklı’daki büyümeyle birlikte şekillenen yer adları içerisinde büyük bir çoğunluğun Araklı ile ilgisi olmayan isimlerden oluştuğu da ortadadır. Bu açıdan Araklı ilçe merkezinde yer alan sadece iki büyük mahalledeki yani Merkez Mahallesi ve Yolgören Mahallesindeki yer adlarına bakmak konuya dair ciddi fikir vermektedir. 

 

ARAKLI MERKEZDEKİ MEVCUT YER ADLARINA BAKIŞ

 

Araklı Merkez Mahallesi, kuzeyi Araklı sahili, güneyi Araklı stadı, doğusu Karadere, batısı Hürriyet Mahallesi ile çevrili idari birimdir. Merkez  Mahallesinde, 10 adet cadde, 99 adet sokak bulunmaktadır. Merkez Mahallesindeki sokak adları şunlardır: Barış, Bedir, Büklüm, Bülbül, Ceren, Ceylan, Cihan, Çağla, Çınar, Deniz, Doğan, Eda, Esen, Fidan, Genc, Gül, Gümüş, Güneş, Işık, İpek, Karaca, Kardelen, Konak, Köse, Kutlu, Lale, Menekşe, Oğuzkan, Onur, Özge Sokak, Özgür, Papatya Sokak, Pınar, Rüzgarlı, Sanayi, Sedef, Selin, Serçe, Şahin, Terzi İbrahim, Yakamoz, Yakut, Yeni Cami, Zümrüt, 1 Nolu Büklüm, 1 Nolu Bülbül, 1 Nolu Deniz, 1 Nolu Gelincik, 1 Nolu Genç, 1 Nolu Hilal, 1 Nolu Karaca, 1 Nolu Köse, 1 Nolu Sanayi, 1 Nolu Yiğit, 1. Karanfil, 10 Nolu Deniz, 12 Nolu Deniz, 13 Nolu Deniz, 14 Nolu Deniz, 15 Nolu Deniz, 16 Nolu Deniz, 17 Nolu Deniz, 18 Nolu Deniz, 19 Nolu Deniz, 2 Nolu Bedir, 2 Nolu Deniz, 2 Nolu Sanayi, 2 Nolu Yiğit, 2. Karanfil, 20 Nolu Deniz, 21 Nolu Deniz, 22 Nolu Deniz, 23 Nolu Deniz, 24 Nolu Deniz, 25 Nolu Deniz, 27 Nolu Deniz, 29 Nolu Deniz, 3 Nolu Büklüm, 3 Nolu Deniz, 3 Nolu Gelincik, 3 Nolu Genç, 3 Nolu Hilal, 3 Nolu Karanfil, 30 Nolu Deniz, 4 Nolu Büklüm, 4 Nolu Deniz, 4. Karanfil, 5 Nolu Deniz, 5. Karanfil, 6 Nolu Büklüm, 6 Nolu Deniz, 6 Nolu Hilal, 6. Karanfil, 7 Nolu Büklüm, 7 Nolu Deniz, 7. Karanfil, 8 Nolu Deniz, 8. Karanfil, 9 Nolu Deniz sokak. Aynı mahalledeki cadde isimleri; Şehit Ayhan Karabela, Şehit Murat Altuntaş, Şehit Yılmaz Danışmaz, Selçuk Çebi, Şehit Kenan Çepni Caddesi, Yılmaz Çebi, Saffet Çebi, Tahir Çebi, Zeki Çebi, Bayburt 1 Caddesi, Anadolu Caddesi, Atatürk Bulvarı’dır. Bu mahalledeki sokak adları içerisinde Araklı’ya mahsus bir isim olduğunu düşündüğümüz tek isimlendirme “Terzi İbrahim”le ilgilidir. Cadde isimleri arasında ise Araklı’ya mensubiyeti olan sekiz isim yer almaktadır.

 

Araklı Yolgören Mahallesi; güneyinde Araklı sahili, batısında Karadere, doğusunda Küçükdere, güneyinde ise Yassıkaya Mahallesi ile çevrili idari birimdir. Yolgören Mahallesinde, 6 adet cadde, 63 adet sokak bulunmaktadır. Yolgören Mahallesindeki sokak adları şunlardır: Buse, Çamlı, Demet, Derya, Fatih, İzgi, Merve, Nazlı, Özlem, Pelin, Salkım, Sefa, Selvi, Sevgi, Söğüt, Susam, Sümbül, Şafak, Yasemin, Yonca, 1 Nolu Kanalboyu, 1 Nolu Merve, 10 Nolu Akasya, 10 Nolu Kanalboyu, 11 Nolu Akasya, 12 Nolu Akasya, 13 Nolu Akasya, 14 Nolu Akasya, 15 Nolu Akasya, 16 Nolu Akasya, 17 Nolu Akasya, 18 Nolu Akasya, 19 Nolu Akasya, 20 Nolu Akasya, 2 Nolu Huzur, 2 Nolu Kanalboyu, 2 Nolu Merve, 20 Nolu Akasya, 3 Nolu Akasya, 3 Nolu Kanalboyu, 3 Nolu Merve, 4 Nolu Akasya, 4 Nolu Kanalboyu, 5 Nolu Kanalboyu, 6 Nolu Akasya, 6 Nolu Kanalboyu, 7 Nolu Kanalboyu, 8 Nolu Akasya, 8 Nolu Kanalboyu, 9 Nolu Akasya, Eski Yol Kümeevleri, Hacıali Kümeevleri, Hacıali Sırt Küme Evleri, Sera Kümeevleri, Hafız Kümeevleri, Kirazlık Kümeevleri, Kanuni, Hurmalık Ova Kümeevleri, Sıraevler, Sıracamii, Hurmalık 1-2-3. Aynı mahalledeki cadde isimleri; Çay Fabrikası, Cumhuriyet, Dede Korkut, Muhtar Ahmet, Osman Zeki Çebi, Şehit Rüstem Helvacı caddeleridir. Yolgören Mahallesindeki sokak isimlendirmeleri arasında Hurmalık, Kirazlık, Hacıali, Hafız, Sıra Mahallesi olmak üzere sadece 4, cadde isimlerinde ise Araklı’ya dair sadece 4 yerleşim adına rastlanmaktadır. 

 

ARAKLI’DA İZ BIRAKAN ŞAHSİYETLER

 

Araklı’daki sokak ve caddelere, Araklı’da iz bırakanların isimleri verilmelidir. Araklı'da iz bırakanların başında Araklı’yı 1461’de fetheden Hersekzade Ahmet Paşa gelir. Araklı’yı kuran isim ise dönemin Trabzon Valisi Hazinedarzade Osman Paşa’dır. 1916 yılında Araklı ve civarındaki savunmada Türk kuvvetlerine Karadere Cephesinde ve Madur-Polut dağlarında komuta eden Mareşal Fevzi Çakmak unutulmamalıdır. Araklı’nın ilçe olmasından sonra görev alan ilk kaymakam, Araklı’nın ilk doktoru, ilk hakimi, ilk müftüsü, ilk veterineri, ilk öğretmeni ve diğer ilk görevlileri bu isimler arasında düşünülebilir.

 

ARAKLI’DAN YETİŞEN TARİHİ ŞAHSİYETLER

 

Kültür İnsanları

 

Ciddi şekilde araştırılırsa Araklı’nın çok sayıda nitelikli insan yetiştirdiği görülür. Araklı’dan yetişen pek çok şahsiyetin adı Araklı’daki sokak, cadde ve kurumlara isim olarak verilmişken, Araklı’da ismine yer verilmeyen çok sayıda ismin varlığını bilmek gerekir. Dolayısıyla hiç beklemeden, Araklı’dan yetişmiş çok sayıda değerli şahsiyetin ismine Araklı’nın hem cadde ve sokaklarında hem de kurum ve kuruluşlarında yer verilmelidir. Örneğin; 1834'te Araklı Büyük Camii'nin ve etrafındaki otuz dükkanın kurulmasına liderlik edip dolayısıyla Araklı çarşısının temellerinin atılmasına vesile olan Müftü Furtunzade Hacı Ali Hilmi Efendi ismi Araklı’da yer bulabilmelidir. Kabri Hürriyet Mahallesi Camii yanında yer alan Araklı Medresesi Müderrisi merhum Şeyh Şaban Efendi, Araklı'nın manevi önderlerinden biridir. Müderrisi olduğu Araklı Medresesinin yıkılmasıyla yerine kurulan Hürriyet Mahallesi Camii'ne, döneminin saygı duyulan ismi Şeyh Şaban Efendi'nin adını vermek hem Şaban Efendi’ye hem de semte iade-i itibardır. Diğer manevi önder ise, Büyük Cami'nin ilk imamı ve Araklı'nın sosyokültürel hayatında yüksek saygınlığı olan meşayıhtan merhum Hacı İsmail (Çebi) Efendi'dir. Araklı'daki merkez Kur'an kurslarından birine Hacı İsmail Efendi'nin adını vermek bir geleneğin ihyası açısından ciddi bir anlam taşır. Araklı İmam Hatip Lisesi’nin yeni binasına ünlü alim Oslu Hoca (Hasan Efendi) isminin verilmesi okula çok büyük bir değer katacaktır. Aholu Hafız İsmail Ramazanoğlu hocaefendinin adını Ayvadere Mahallesindeki camiye vermek bu mahalle için büyük değer taşıyacaktır. Çok sayıda hafız yetiştiren Hafız Osman Çebi ismi, Araklı’da bir Kur’an Kursunda yaşatılmalıdır. Erenler Mahallesi Kuran Kursuna bir ömür harcayan Mecit Ayvazoğlu hocanın adı Erenler Kur’an Kursuna artık verilebilmelidir. Araklı eski imam hatip lisesi binasını özgün bir mimari proje doğrultusunda; kütüphanesi, sineması, konferans salonu, mescidi, eğitim salonu, mezunlar derneği lokali ve misafirhanesi olan bir yapı olarak yeniden inşa edip adını “Araklı İHL Hasan Karabela Kültürevi” koymak ve yapıyı tüm Araklı insanının da eğitimine açık bir hale getirmek çok anlamlı olacaktır. Bu isimler yanında; Cimlalı Beyazıt Müderrisi Mustafa Asım Efendi, Cimlalı Kont Hoca, merhum ressam Abit Güner, merhum gazeteci Ömer Güner, merhum şair ve mütercim Osman Zeki Soyyiğit, merhum sanatçı Yahya Soyyiğit, merhum din adamı Yakup İskender, merhum Prof. Dr. Yusuf Nurettin İsmailçelebioğlu isimleri Araklı’da yer alabilmelidir. Diğer taraftan, Araklı’dan yetişen dünya şampiyonu güreşçilerin hocası olan ve bu işe ömür harcayan Aydın Özkan hocanın ismi muhakkak surette Araklı’daki güreş salonuna verilmelidir.

 

Devlet Adamları, Bürokratlar ve Siyasiler

 

Araklı’nın ilçe olması için büyük gayret sarf eden merhum Abdullah Hasançebi ismi Araklı’da öncelikle yerini almalıdır. Araklı’nın ilk belediye başkanı Temel Çavuşoğlu ismi anlamlı bir yere verilmelidir. Araklı belediye başkanlarından merhum Salim Civelek, Yusuf Çebi, Ferhat Çebi isimleri Araklı’da yer bulabilmelidir. Araklı'yı bir dava haline getiren ve ömrünü özellikle Araklı-Bayburt yoluna harcayan meşhur mühendis Ferhat Akyürek Sarımollaoğlu’nun adını Araklı-Kaşıkçı yoluna vermek, Araklı-Bayburt yolunda ciddi hizmetleri bulunan Trabzon Milletvekili Ahmet Çebi’nin adını anlamlı bir yere vermek ve Araklı'ya büyük yatırımların gelmesi için gayret sarf etmiş merhum Samsun Milletvekili İlyas Aktaş’ın adını hiç değilse yapımı için büyük gayret sarf ettiği Bereketli'deki yatılı okula vermek gerekir. Bu isimlere artık daha fazla ayıp edilmemeli aksine Araklı’ya yakışan vefa gösterilmelidir. Ayrıca Senatör Hasan Güven, Albay Sabahattin Sağıroğlu, milletvekili İbrahim Çebi, Milletvekili Polat Türkmen, milletvekili Ali Uzun, milletvekili Ertöz Vahit Suiçmez, merhum milletvekili Fikret Uzunhasan, merhum milletvekili Mehmet Çebi, milletvekili Selahattin Güven, milletvekili Mehmet Akif Hamzaçebi, milletvekili Suat Pamukçu, hukukçu ve yönetici İbrahim Taşkın, Genel Müdür Muhittin Bal, Genel Müdür Hüseyin Alioğlu, Büyükelçi İsmail Hakkı Musa, Araklı’nın ilk Paşası Tuğgeneral Mustafa Aysan gibi Araklı’nın Ankara’da eli kolu, gözü kulağı olan lider ve sembol isimler unutulmamalıdır.

 

Zanaatkarlar, İş İnsanları ve Tarihi Kişilikler

 

Araklı’daki tarihi esnafların isimlerine yer verme yanında, Türkiye sathında tesirleri bulunan işadamlarına da Araklı’da yer verilmelidir. Bu açıdan; Niyazi Çebi (Topal Niyazi), merhum sanayici Ahmet Genç, merhum sanayici Yaşar Kaptan Çebi, merhum işadamı Muammer Gürcüoğlu, merhum işadamı Yılmaz Beğen, merhum işadamı Hüseyin Koçak, merhum işadamı Kibar Keleş ve merhum işadamı Dursun Limanoğlu gibi işadamlarının adları Araklı sokak ve caddelerinde yaşatılmalıdır. Tarihi esnafların adı Araklı’da bir yerlere verilirken, esnafın ismini, mesleğini icra ettiği mekana en yakın yere vermek hem ismi ve hem de mesleği yaşatma açısından çok anlamlı bir adım olacaktır. Örneğin, Foto Topal’a yakın sokağa “Foto Topal Sokak”, Lokantacı Ali Baba Lokantasının yan sokağına “Ali Baba Lokantası Sokak” adını vermek gibi. Tarihi esnaf yanında Araklı’nın tarihine tesir etmiş isimleri de unutmamak gerekir. Birinci Dünya Harbi’de Araklı Polut ve Madur dağlarında işgalci Rus ordusuna ağır darbelerin vurulmasına zemin hazırlayan isimlerden biri olan İncesulu Müderris Hacı Mecid Efendi ismi Araklı’da yaşatılmalıdır. Bu isimler yanında; Milis Kumandanı İsmailçebizade Ömer Ağa, Milis Kumandanı İsmailçebizade Tahir Ağa, Sürmene Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Kurucusu İsmailçebizade Osman Efendi isimlerine ve Araklı köylerindeki milis kahramanların isimlerine hususen mahallelerinde yer verilmelidir. 

 

Araklı’ya Verilecek Tarihi Yer Adları

 

Araklı’nın tarihinde yer tutan yapıların isimlendirmede dikkate alınması çok faydalı olacaktır. Nitekim Araklı’daki ana caddeye Arakale Caddesi, Araklı İlkokulu Sokak, Araklı Lisesi Caddesi, Araklı çarşıbaşındaki Hyssus Kalesinden dolayı mevkiye Kale Caddesi, Yeşilyurt Mahallesindeki şehidlikten dolayı mevkiye Beyoğlu Jandarma Taburu Şehitleri Caddesi, 1916-1918 arasındaki göçten dolayı Muhacirlik Caddesi, Karadere savaşlarından dolayı Karadere Muharebeleri Caddesi, Madur ve Polut’taki muharebelerden dolayı Polut Şehitleri Caddesi, Madur Şehitleri Caddesi, işgalcilere karşı mücadele eden Araklı milislerinden dolayı Araklı Milisleri Caddesi, Araklı’nın işgalden kurtuluşundan dolayı 25 Şubat Kurtuluş Caddesi, Araklı’yı işgalden kurtaran 37. Tümen’den dolayı 37. Tümen Caddesi, Canayer kalesinden dolayı Canayer Kale Caddesi, Konakönündeki tarihi mescitten dolayı Konakönü Mescidi Sokak ve ana caddeye ise Konakönü Caddesi, Konakönü Mezarlığı etrafına Karantinahane Sokak, Araklı Çarşısı Caddesi, Büyük Cami Sokak, Küçük Cami Meydanı isimleri verilmelidir. Araklı-Kaşıkçı arasındaki yola Kaşıkçı Caddesi, “Tarihi Belediye Sokak” Araklı’nın en büyük nehrinden dolayı ilgili bir yere Karadere Caddesi, ilgili yere Küçükdere Caddesi ve yine ilgili Yanbolu Çayı Caddesi denilmesi, değirmenlerin ve tarihi çeşmelerin bulunduğu sokaklara değirmen ve çeşme isimlerinin verilmesi, Araklı’daki tarihi yapıların isimlerinin yer aldıkları sokak ve caddelere verilmesi, Araklı’da isimleri henüz verilememiş şehit ve merhum gazi isimlerinin ise uygun sokaklara verilmesi Araklı kültürel yaşamına değer katacaktır. Tarihi isimler ayrıca yöre turizmine kapı açabilecek potansiyel de taşırlar.

 

Araklı Florası, Faunası ve Etnografyası

 

Araklı’daki zengin flora yani bitki zenginliğinden dolayı Araklı’daki yer adlarına Araklı kadim florasından kaynaklı isimler vermek gerekir. Bu açıdan; Konakönü’nde kadim zeytine atfen “Zeytinlik Sokak”, Araklı’da yetişen fındık türlerine atfen fındığa atfen “Fındık Sokak”, çaya atfen “Çay Sokak”, demir elmasına atfen “Demir Elması Sokak”, kestaneye atfen “Kestane Sokak”, incire atfen “Torosan İncir Sokak” yada “Patlıcan İncir Sokak”, karayemişe atfen “Karayemiş Sokak”, ligarbaya atfen “Ligarba Sokak”, kızılağaca atfen “Kızılağaç Sokak”, bölgemizde yok olmak üzere olan karaağaca atfen “Karaağaç Sokak”, kokulu üzüme atfen “Kokulu Üzüm Sokak”, kara lahanaya atfen “Karalahana Sokak”, hurmaya atfen “Yabani Hurma Sokak”, mısıra atfen “Mısır Sokak”, “Kırkgünlük Fasülye Sokak”, “Güz Fasülyesi Sokak”, “Urus Armudu Sokak”, “Laz Elması Sokak”, “İstanbul Elması Sokak”, “Yaban Çileği Sokak”, “Mısır Püskülü Sokak”, “Meşe Ağacı Sokak”, “Meşe Palamutu Sokak”, “Kızılağaç Püskülü Sokak” gibi Araklı’ya ait bitkisel isimlendirmeler çok değerli olacaktır.

 

Araklı faunasını da sokak adlarına vermek lazım gelir. Mesela Karatavuk Sokak, Kızıl Gerdan (Mustafacık) Sokak, Dağ Horozu Sokak, Bıldırcın Sokak, Kuş Göç Yolu Sokak, Kuş Yuvası Sokak gibi yöre faunasına ait diğer isimleri sokak adı olarak vermek ciddi bir farkındalık oluşturacaktır. Sahil kasabası olması nedeniyle Araklı’daki bazı sokaklara tatlısu ve deniz mahsullerinin adları verilmelidir. Bu açıdan alabalık, Karadere alabalığı, mezgit, istavrit, hamsi, palamut gibi deniz türleri anlamlı olacaktır.

 

Araklı sokaklarına, Araklı’da şimdiye kadar verilememiş fakat Araklı’daki yöre yaşamının özelliklerini yansıtacak etnografik isimler de verilmelidir: Keşan, peştamal, idare lambası, gaz ocağı, lüküs lambası, lambalı radyo, köstekli saat, kuzine, paska, sepet, orak, patika, dere, ırmak, fındık ocağı, Karadeniz, horon, yayla göçü, muhacir, mısır ekmeği, yaprak, kuymak, aho peyniri, kurut peyniri, kestane balı, çiçek balı, hamsili ekmek, acısu, balıkçı, taka, yelken, çapa, misina, olta, trol, el arabası, kağnı, harman gibi. Bu başlıktaki isimler bir taraftan da yapılacak işi popülerleştirecek özellik taşırlar.

 

SONUÇ

 

Araklı’daki sokak ve cadde isimleri iyi incelendiğinde büyük bir çoğunluğunun Araklı ilçesinin coğrafi, toplumsal ve kültürel özellikleriyle hiçbir alakasının olmadığı rahatlıkla görülebilir. Dolayısıyla Araklı sokak ve caddelerine daha anlamlı ve özgün isimler verilmelidir. Bu konuda, uzman isimlerden, kültür insanlarından ve kanaat sahibi insanlardan bir komisyon hatta bir çalışma atölyesi oluşturarak ama illaki istişare ve kamuoyu bilgilendirmesiyle işe başlanmalıdır. Bilinmeli ki yer adlarınız, sizin yaşadığınız yerdeki kültürel varlığınızı ifade eden ve tescilleyen kültürel tapularınızdır. Bu sebeple yapılması gereken iş, ivedilikle Araklı’daki sokak adlarını sil baştan değiştirmek ve gerçekten Araklı ile alakalı olacak isimleri ilçenin sokak ve caddelerine verecek kaliteli ve dolayısıyla samimi adımlar atmak şeklinde olmalıdır. İyi bilinmeli ki kültür işleri ciddi hatta milli hususiyet taşırlar ve dolayısıyla ihmale gelir tarafları yoktur. Çünkü yer adlarındaki her bir ihmal, gelecek kuşaklara kültürel bedel ödetir, toplumsal kimlik ve toplumsal mensubiyet problemlerini tetikler. Bundan dolayı Araklı’daki sokak, cadde ve kurumlara verilecek anlamlı isimler içerisinde; Araklı’da iz bırakan yöneticiler, Araklı’dan yetişen yüksek nitelikli insanlarınız, Araklı’daki endemik bitki varlığınız, Araklı coğrafyasındaki faunanız, yer adlarına etki eden coğrafi özellikleriniz, şehitleriniz, gazileriniz, kanaat önderleriniz, kahramanlarınız, esnaflarınız, etnografik özellikleriniz gibi başlıklardan oluşan zengin beşeri varlığınıza dayanan adlar yer almalıdır.  

 

Makalemizde, Araklı için değer taşıyan fakat günümüze kadar Araklı’da yer bulamayan bazı şahsiyetlerin isimlerine ve yer adı açısından önem taşıyan diğer başlıklardaki isimlere temas etmeye çalıştık. Bu ve benzeri evsaftaki isimleri Araklı'ya armağan etmek, Araklı’ya kadim özelliklerden kaynaklı değer katma, tarihle bugünü buluşturma anlamlarında yüksek kültürel değer taşıyan adımlar olacaktır. Öte yandan, kendi yaşamına, kültürel değerlerine, kendi insanına kıymet veren adımlar; Araklı kültürü ve insanına tarihi bir derinlik, hatırlı bir kültürel kimlik, yüksek bir özgüven kazandıracak, Araklı insanının birbiriyle barışıklığını kuvvetlendirecek ve ilçeye mensubiyet duygularını artıracak hatta böylelikle Araklı'yı Trabzon müktesebatı içinde daha fazla ciddiye alınan ve saygı duyulan bir yaşam merkezi haline getirecektir. “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın” sözü de bu şekilde havada ve lafta kalmayacak dolayısıyla Araklı bu açıdan da çok anlamlı bir yere oturacaktır. 

 

Mehmet Akif Bal 

Tarihçi-Yazar
Gazi Üniversitesi Öğr. Gör.